Кейбір адамдар баяу сөйлейді, баяу жүреді және баяу қозғалады. Ал тағы басқасы тез, шапшаң пысық болады. Тағы біреуі еріншек, жалқау болады. Осыны темперамент дейді. Темперамент деген не? Темперамент ол адамның қозғалысын, ойлау қабілетін сипаттайтын үғым. Біреу мына адам темпераментті деп айтуы мүмкін. Оның мағынасы ол тез ашуланатын, лезде сабырлы бола қалатыны.
Темперамент түрлері негізі төртеу. Олар флегматик, холерик, меланхолик және сангвиник. Осыларды сонау көне заманда Гипократ анықтаған. Біртіндеп әрқайсын сипаттап көрейік. Көп елде оңтүстік адамдарын темпераментті ал солтүстіктен келгендерін сабырлы деп бөледі. Сіз осы сайтта неше түрлі темпераменті бар адамдарды таба аласыз. Знакомства в Алматы бетінде (басқа шаһарлар да бар).
Холерик деген не? Холерик ол адам баласына тән темперамент. Осындай мінезге ие адамдар шапшаң сөйлеп ширақ қозғалады. Бір айтса болды ұға салады. Олар сезімтал болады. Соған байланысты қуанышты жаңалық болса елден бұрын қуанады, нашар жаңалық болса елден бұрын қайғырады. Көнілі мың рет құбылып тұрады. Холерик деген не? Холерик ол адам темпераменті.
Тәрбие алмаған холериктер тым мәдениетсіз, ойламай, кейде дөрекі сөйлейтін адам боп қалыптасуы мүмкін. Темперамент деген не? Ол адам бойындағы мінезді қалыптастыратын факторлар. Сондықтан баланы тәрбиелегенде осыны ескерту керек.
Флегматик ол салмақты, баяу темперамент. Сөйлесе ашып сөйлейтін, істесе тиянақты жасайтын адам. Негізі қыздарға осындай адамдар ұнайды. Олар тым шапшаң, неше түрлі рет құбылатын адамдарды онша жақтырмайды. Негізі орта жастағы адамдардың көбі осындай мінезге ие бола қалады. Жас кезінде құтырыншақ, мақтаншақ болғандар кейін сабырлы бола қалады.
Флегматик темпераментіне ие болған адамдар жанашылдыққа қарсы болады. Оларға ескі, әдепкі дүниелер лайықты. Флегматик басқа жерге көшуді ұнатпайды. Басқа ойлауды да. Флегматиктердің басты қаупі ол тым тұйық боп қалуында. Кейде не бір қиын проблемаларды елмен кеңеспей өздері шешуге тырысады. Әлі келе алмаса өкінеді. Осындайда оларда апатия да пайда болуы мүмкін.
Сангвиник деген темперамент те бар. Ол тез, шапшаң сөйлейтін, есепті елден бұрын шығара алатын темперамент. Олар ренжімейді. Қайғырмайды. Негізі ақ көңілді болады. Жақсы адамдар арасында сангвиниктер көп. Пысық, елмен тіл табыса алатын темперамент.
Меланхолик ол адам бойында бар темперамент түрі. Меланхолик басқа адамдардан бәлендей жақсылық күтпейтін, өмірдің әсемдігіне сенбейтін темперамент. Абай айтқандай жасымда ғылым бар деп ескермедім, пайдасын көре тұра ескермедім,... ескермедім, істемедім, жасамадым және басқа негативті ойлар. Байқасаңыз Абай жазған өлеңдердің көбі осындай. Яғни мұнлы. Осындай темперамент түрі меланхолик деп аталады.
Меланхолик тым сезімтал болады. Оған тән қасиет арқылы ол қоршаған ортада болып жатқан жайттарды өзгеден ерекше етіп сипаттай алады. Меданхолик кейбір ақын, жазушы, ғылымға тән мінез. Сезімтал болған сон басқалардан артық сезе алады. Басқалар байқай алмаған дүниелерді олар сипаттай алады.
Осы ретте айта кететін жайт. Темперамент ол жалпы сипаттау ғой. Кейбір адамда осы төрт темперамент бірдей бар болуы мүмкін. Кейбір адам мінезі және темпераменті сыртқы не ішкі себептерге байланысты өзгеріп отыруы мүмкін. Мысалы адам бойында бар гармондардың өзгеруінен. Екі қабат болған әйелдің мінезі лезде өзгеріп қалуы мүмкін. Келін кезде сангвиник болған қыз жүкті болып холерикке айналуы ғажап емес.