Неке деген не? Неке деп екі адамның бірігіп ортақ шаңырақ құруы. Үйлі болуы. Бірге тұруы. Әйел мен еркек бірін бірі сүйсе, сыйласа бірге тұрып отбасын құрады. Баланы дүниеге әкеледі. Тәрбиелейді. Баланың анасы мен әкесі дегені бар болады. Неке дегеніміз осы. Яғни отбасын құруы. Неке түрлері бірнеше. Заңды неке, азаматтық неке.
Заңды неке қию деген не? Заңды неке ол екі адамның заң алдында үйленгені жайлы жазбасы. Басқалар осы әйелдің ана ерге үйленгені жайлы білуі үшін жасалған әрекет. Некелескен әйел мен еркек сақина киеді. Басқалар бойдақ емес екенің білуі үшін. Заңды некеге тұру ресми, мемлекеттік орындарда жасалады. Арнайы маман екі жастын (не жас болмағандарды) некеге тұрғаның тіркейді. Адам некеге тұруы жайлы ақпарат ресми жазбаларға енеді. Неке қию дегеніміз осы.
Неке Азаматтық Хал Актілерін Тіркеу деген орында жасалады. Оны қысқаша АХАТ деп атайды. Оның ішінде Неке үйі дегені де бар. Сол жерде адамдар некелеседі. Қазақстандағы заңдарға сәйкес.
Екі некелескен адам кейін той да жасай алады. Тойға қоса біздің неше түрлі ырымдарымыз бар емес пе. Ана сүті, әке еңбегі дегендей. Құдағиға тоң кию, апайларға сақина беру сияқты шығындар да бар болады. Тойдың өзі де бар.
Некелескен адамдардың құқығы тең болады. Әйел мен күйеу заң жүзінде бірдей болады. Бар мүлкі ортақ, бар кіріс ортақ, бар шығын да ортақ. Күйеу жұмыс істеп әйел үйде отырса да барша мүлік ортақ. Заңды жолдан басқа діни некелесу де бар. Ол мешітке барып иманның рұқсатымен қосылу. Оның заңды күші Қазақстанда жоқ. Ал мұсылман елдерінде бар.
Баяғы заманда адам баласы басқаны сүйсе қосыла беретін. Бірге тұрып отбасы құра беретін. Осыны азаматтық неке деп атайды. Яғни сүйгеніне қосылып отбасы құруын, мемлекеттік тіркеуден өтпей. Қыз бен жігіт бірін бірі сүйсе шаңырақ құрып тұра беретін. Кейін мемлекет, дін пайда болған соң некені заңдастыру дегені шықты.
Азаматтық неке дамыған Еуропа мен Америка елдеріне тән құбылыс. Әсіресе ірі мегаполистерде. Ол жерде жұрт бірін бірі танымайды. Неке қиылды ма? Қиылмады ма? Ешкімнің шатағы жоқ. Сондықтан жастар тұра береді.
Азаматтық неке әйелдің құқығын шектейді. Себебі баланы кім туады? Баланы кім қарайды? Ол әйел жағы. Ертең отағасы заттарын жинап басқа әйелмен қосыла қалса балаға көніл бөлмей, ақша бермей жатуы мүмкін. Және заң жүзінде оны төлеткізе алмайсыз. Заңды неке болса алимент сияқты дүние бар. Яғни әкесі балаға ақша беруі шарт. Киіміне, тамағына дегендей.
Неке шарттары баршаға жеңіл. Қазақстанда ол кәмелетке толуы және қыз бен жігіт болуы. Неке жасы 18 ден жоғары. Неке арнайы орындарда қиылады. Екі жақ бойдақ болуы керек. Яғни жігіт не қыз басқа адаммен неке тұрмауы керек. Оған қоса олар жақын туысқан да болмауы қажет. Жалпы қазақта жеті ата дегені де бар. Ол жеті атаға дейін қыз алмай, қыз бермей келген. Қазір оның заңды күші жоқ болғанмен дәстүрді сыйлайтын жерлерде ондай некелесуге аталар мен қариялар рұқсат бермейді.
Некелесу сонымен қатар есінен айрылған адамдарға тыйым салынған. Себебі ондай адам жақсы мен жаманды ажырата алмайды. Сіз үйленесіз бе? Деп сұраса ол не жауап береді?
Куәгерлер де керек. Баяғыда екі жас қосылса олардың үйленгенің растайтын адамдар керек еді. Солар некелескенде қатысатын. Мешітте үйленгенде олар қатысатын. Сол заманнан бұл күнге дейін куәгер керек. Әдетте қыз бен жігіт тандалады. Олар АХАТ деген жерге жастармен бірге барып заңды құжаттарға қол қоятын.